Nu ik na zoveel jaren weer terug ben in Enkhuizen en dagelijks aan de Breedstraat de sfeer van de Gouden Eeuw weer in mij opneem, ben ik veel aan het bijlezen over de geschiedenis van Enkhuizen. De jaarboeken van de vereniging ‘Oud Enkhuizen‘ helpen daar bijzonder bij. Maar van een vriend van mij kreeg ik bij de verhuizing een alleraardigst boek over het dagelijkse leven in Enkhuizen in de topdagen van de rijkdom: de eerste helft van de 17de eeuw:

Een Huwelijk aan diggelen
Het turbulente leven van een Enkhuizer echtpaar in de Gouden Eeuw
door Dieuwertje Duijn, Christiaan Schrickx, Leontine Kuijvenhoven-Groeneweg, Michel Bartels
Uitgave van LM Publishers, Volendam
ISBN: 9789460224959

Het is in vele opzichten een bijzonder boek.

Laat ik beginnen met de verzorging: die is uitmuntend, mooi vormgegeven door Joop Stoopman, een topper. Zijn vormgeving, inclusief typografie, en kleurgebruik maakt het boek prettig leesbaar en overzichtelijk. Alleen de noten, literatuurlijst en het Colofon zijn met een dunne schreefloze letter wat moeilijker toegankelijk.

Het fotowerk en de gekozen illustraties zijn zonder uitzondering treffend en leerzaam: ik heb door dit boek nog nooit zoveel details gezien op de schilderijen uit de Gouden eeuw, die het verhaal illustratief ook uitstekend ondersteund. Ik weet niet wie van de redactie de fotoredactie heeft gedaan (wordt niet gemeld), maar die verstaat zijn/haar vak!

Ik heb in de afgelopen maanden veel gelezen over de geschiedenis van Enkhuizen, maar geen van die verhalen en boeken laten zo beeldend zien hoe het dagelijkse leven in de binnenstad van Enkhuizen – in de tijd dat mijn huis werd gebouwd aan de Breedstraat – zich voltrok. Ik heb daar heel veel geleerd en mijn beeld over die tijd (naar eerdere mijn inschatting toch wat wetteloze chaos en het recht van de sterkste) aanzienlijk moeten bijstellen.

Bijzonder vind ik dat met gedegen archeologisch onderzoek op de plek waar de echtelieden woonden (Torenstraat), en portie geluk, en tot mijn verbazing nog tamelijk complete archiefstukken in Den Haag en Hoorn, dit verhaal is kunnen worden gereconstrueerd. Ik heb inmiddels begrepen dat de vereniging ‘Oud Enkhuizen’ en haar leden de de archeologen en de redactie goed heeft kunnen helpen en soms op het juiste spoor gezet. Er is hier in de stad heel veel kennis over de historie van Enkhuizen.

Het archief van de vereniging archief in de Waag, waar ook de chirurgijnskamer, waar de hoofdpersoon, dokter, Zacheus de Jager, inclusief zijn familiewapen in glas in lood nog geheel intact is, wegens Corona deze zomer niet veel open geweest. Ik ga in ieder geval snel daar eens kijken.

Het verhaal kon zo goed worden gereconstrueerd omdat de ruziemakend echtgenote, Margaretha van Beresteyn, al haar klachten steeds (soms dagelijks!) liet optekenen bij een notaris en die stukken zijn er dus gewoon nog.

Verder zijn de rechtbankstukken voor grotendeels teruggevonden, en was de carrière van Zacheüs als arts vrij goed bewaard gebleven, met name zijn positie in de gildes die toentertijd voor het uitoefenen van een beroep verplicht waren.

En verder bevatten de notarisstukken de volledige lijst van persoonlijke eigendommen van de dame, die gezien wat er meer van haar bekend was uit het eerste huwelijk, een querulant was, en dus zo te zien niet veel vrienden had, want ze maakte waarschijnlijk met iedereen ruzie.

En tenslotte, de gevonden waterput met allemaal afval waaronder heel veel dagelijks huisraad. 

En met vakkundige auteurs en redactie, die er duidelijk plezier in had dit allemaal samen te voegen tot een gedetailleerd verslag van een huishouden in Enkhuizen.

Wat ik vooral leerde uit het verhaal, dat er aanzienlijk betere, en ook objectieve, rechtsstelsel was met notarissen, rechters en de mogelijkheid in beroep te gaan en dat – ook de gewone burgerij – er gewoon gebruik van werd gemaakt; een kundig openbaar bestuur; een uitvoerige gezondheidszorg.

Verder dat de inrichting van de huizen aanzienlijk geavanceerder was dan ik zou denken, met soms chique meubels, veel kamers en ook veel bezoeken aan elkaars huizen. Het lijkt dat een gemiddeld huishoudens (van de rijke bovenlaag!?) efficiënt en georganiseerd verliepen. Natuurlijk was er een onderlaag die lang werkten en ongezond en zware arbeid moest verrichten, maar ook wel toekwam aan ontspanning en vermaak.

Wat zeer blijft hangen uit de verhalen in het boek is hoeveel kinderen, maar ook volwassen, jong en plotseling stierven. Dat moet een andere kijk op de waarde van het leven hebben gegeven, en omgaan met doodgaan moet dagelijkse kost zijn geweest.

Ik vond een hoogtepunt in het boek overigens de droge opsomming van alle spullen van Margaretha in de lijst die de notaris bij de scheiding van tafel en bed heeft opgemaakt. Hij schijnt er twee dagen voor nodig te hebben gehad. Dit geeft echt een inkijkje in het dagelijkse leven. Jammer dat de redactie niet gekozen heeft die lijst in moderne spelling en hedendaagse worden om te zetten, want 17e eeuws Nederland is niet helemaal meer goed te volgen.

Kortom, leuk, verrassend, leerzaam en kwalitatief hoogstaand en als je het boek niet kent de moeite waard om het op internet tweedehands (want bij de uitgever uitverkocht) op te zoeken en aan te schaffen.